Słownik terminów sufickich

różnorodne boskie przymioty lub właściwości znajdujące swój wyraz w tym co stworzone. Są powiązane z imionami Boga (asma).

wszystko, co powoduje oddzielenie pomiędzy człowiekiem a Bogiem. Każda ziemska rzecz lub sprawa może w rozumieniu sufich być „bożkiem”, kiedy staje się dla człowieka zbyt ważna, przesłaniając obraz „Jedynego Boga”.

Użyte ironicznie słowo „bożek” może mieć także niekiedy znaczenie przeciwne i odnosić się do Ukochanego/Boga.

kochający, przyciągany przez światło Ukochanego/Ukochanej. Samoofiara ćmy ginącej w płomieniu świecy stanowi przykład unicestwienia pod wpływem czaru miłości. Por. Fana.

człowiek doskonały, który całkowicie urzeczywistnił swój potencjał i stał się odzwierciedleniem wszystkich cech i imion Boga. Wiele miejsca omówieniu znaczenia tego pojęcia poświęcił w swych pracach Ibn Arabi.

Podobnie, jak dla gnostycznych chrześcijan, dla których Jezus jest nie tylko odkupicielem sprzed 2000 lat lecz również wzorcem, archetypem człowieka, jakim i oni, dzięki łasce i pracy, mogą się stać, tak dla sufich wzorcem człowieka doskonałego jest Mahomet.

Stan człowieka doskonałego opisywany jest jako powrót do pierwotnej jedności i możliwość świadomego doświadczania boskiej istoty, Logosu, absolutnej rzeczywistości, często określanej przez sufich terminem haqiqa muhammadija (rzeczywistość mahometowa). Osiągnięcie tego etapu jest celem sufickiej ścieżki przemiany.

Trudno się dziwić, że świadectwa tego stanu wyrażane przez mistyków budziły być może największy sprzeciw przedstawicieli nurtów ortodoksyjnych, zakładających nieprzekraczalny rozdział pomiędzy rzeczywistością doskonałego Boga a kondycją człowieka. Klasycznym przykładem będzie tu los Al-Haladża, przypłacającego życiem swe słynne słowa: ana al-haqq (jestem prawdą).

Pojęcie al-insan al-kamil ma również szczególne znaczenie kosmologiczne. Jak pisze Weismann, „doskonały człowiek" z jednej strony odzwierciedla Boga – wiecznego, lecz nie stworzonego, z drugiej zaś strony świat – stworzony, lecz nie wieczny. Jest on „mikrokosmosem rzeczywistości boskiej i wiecznej".

Ciekawą analizę procesu prowadzącego do doświadczenie siebie (ana) jako człowieka doskonałego w oparciu o twóczość Ibn Al-Farida znaleźć możemy w artykule Giuseppe Scattolina. 

dosłownie: „ten, który czeka u progu”. Inaczej sufi, człowiek dążący do duchowego ubóstwa i pustki.

ten świat i świat następny (zaświaty). Zwrot „dwa światy” jest powszechnie używany w poezji sufickiej dla oznaczenia wszystkiego, co zostało stworzone.

w przedwieczności, kiedy stworzone zostały dusze, Bóg zwrócił się do nich z pytaniem: A-lastu bi-rabbikum — „Czyż nie jestem waszym Panem?”. Odpowiedziały mu one: „Tak, potwierdzamy to!” (Koran, 7:172). W interpretacji sufickiej ta wymiana słów ustanowiła podstawowe przymierze pomiędzy Bogiem a duszami. Podczas tej uczty, przed stworzeniem świata, dusze te piły razem z Bogiem wino przedwieczności. Pamięć o tym wydarzeniu pozwala duszy powrócić do jej pierwotnego stanu poddania się temu co boskie.

niższe, działające odruchowo ja, które musi zostać oczyszczone. Użyte w tym znaczeniu słowo nafs odnosi się do an-nafs al-ammara, do „kompulsywnego ja”, czy też „rozkazującego ja”. W niektórych szkołach myśli sufickiej istnieje drabina różnych ja, czy też bardziej subtelnych poziomów świadomości, takich jak „natchnione ja”, czy „zaspokojone ja”. Jednym z celów praktyki sufich jest oczyszczenie ego i uzyskanie dostępu do tych bardziej subtelnych stanów świadomości.

najistotniejszy, najbardziej wewnętrzny i jednolity wymiar danej rzeczy, który wymyka się opisowi.

sześcienna budowla w Mekkce pokryta czarną tkaniną. Stanowi ona miejsce pielgrzymki i wskazuje muzułmanom kierunek modlitwy (kibla). Jak mówi tradycja, została ona pierwotnie założona przez Adama, potem odbudowana przez Abrahama oraz jego syna Izmaela. Za życia Proroka Mahometa Kabę wypełniały bożki plemion arabskich. Poprzez usunięcie 360 bożków Mahomet przywrócił Al-Kabę jako symbol monoteizmu i Boskiej Jedności.

suficki symbol ludzkiego serca, które, gdy zostanie wypolerowane i oczyszczone z rdzy egoizmu, odzwierciedla Boskie światło. Lustrem może również być ogólnie pojęta ludzka natura (Adam, archetyp ludzkości, stworzony na obraz Boga), a także wszechświat, w którym odzwierciedlają się boskie właściwości.

nisza modlitewna, łuk w kształcie serca. W meczecie wskazuje kierunek modlitwy, czyli kierunek Kaby. W poezji sufickiej mihrabem często staje się łuk brwi Ukochanej/Ukochanego.

według Koranu „do Niego należą Najpiękniejsze Imiona”. Te imiona, których liczba tradycyjnie wynosi dziewięćdziesiąt dziewięć, symbolizują boskie atrybuty takie jak „Litościwy”, „Żywy”, „Miłujący”, „Światło” i tym podobne. Allah — najwyższe ze wszystkich boskich imion — nie znajduje się na tej liście. Praktyka sufich często obejmuje rozważania i powtarzanie boskich imion, tak aby oczyszczone ze „śniedzi egocentryzmu” lustro serca mogło stopniowo odzwierciedlić wszystkie te cechy.

zobacz Ukochany.

cudowny puchar, którego posiadacz może ujrzeć w nim cały świat, niczym w magicznym lustrze. Jak mówi legenda, był on w posiadaniu Dżamszida, starożytnego króla Persji. W symbolice sufizmu wskazuje on na oczyszczone serce.

„Duchowy Koncert” lub bardziej dosłownie „słuchowisko”. Suficka praktyka wykorzystująca muzykę oraz recytację poezji jako formy mistycznego ukierunkowania na boskość. Niekiedy obejmuje także ruch lub taniec, tak jak w przypadku tańca wirujących derwiszy.

człowiek podążający mistyczną ścieżką, poszukujący oczyszczenia ja oraz poznania boskości opartego na bezpośrednim doświadczeniu.

symboliczne miejsce spotkań derwiszy. Sufickie ukierunkowanie na wewnętrzny wymiar religii, nie na przestrzeganie zewnętrznych reguł wiązało się często ze społecznym odrzuceniem. Stąd, spotkania miały często miejsce na obrzeżach miast.

także „Przyjaciel”. Powszechne wśród sufich określenie Boga jako przedmiotu miłości i duchowego pragnienia. Niekiedy stosowane także dla określenia człowieka, który odzwierciedla boskie przymioty. W języku perskim, podobnie jak w angielskim, słowa te nie są określone pod względem rodzaju — tak więc beloved  może być tłumaczone zarówno jako ukochany, jak i jako ukochana. Podobnie słowo friend, które można przełożyć jako przyjaciel lub przyjaciółka. Podczas przekładu język polski zmusza nas do podjęcia wyboru i odejścia od tej dwuznaczności.

„odejście”, śmierć, czy też utrata zwykłego poczucia siebie umożliwiające mistykowi doświadczenie obecności Boga. Poprzez pożegnanie ja (nafs) mistyk odkrywa prawdziwe Ja, które nie przemija.

sufi dokonują rozróżnienia pomiędzy nabytą wiedzą rozumową (ilm) i wiedzą mistyczną (marifa). Używanym przez perskich pisarzy określeniem dla wiedzy mistycznej jest irfan, a ten kto posiada taką wiedzę, zwany jest arif — gnostykiem, mistykiem lub sufim.

symbol obezwładniającej miłości, doświadczenia boskiej obecności.

znajdujące się w ciemności Źródło Życia powiązane jest z tajemniczą postacią Chidra, „Zielonego Człowieka” — proroka, świętego i człowieka obdarzającego duchowym wtajemniczeniem. Chidr zawdzięcza swą nieśmiertelność właśnie Źródłu Życia.

to co boskie jest odzwierciedlone w świecie, lecz jest to również ukryte, bądź zasłonięte. Jednym z terminów używanych dla określenia bezpośredniego poznania Boga jest „odsłonięcie” (kaszf).